سعدی و گستره جهانی اندیشه او در گذر زمان/ گنجینه‌ای برای نسل‌های آینده
سعدی یگانه سخنور ادب فارسی با اشعار نغز و اندیشه‌های ژرف خود، نه تنها بر تارک ادبیات ایران بلکه بر گستره فرهنگ جهانی نیز درخشیده است. از تاکید بر همزیستی انسانی در «بنی آدم» تا ظرافت‌های زبان در «گلستان»، آثار او همواره الهام‌بخش و راهگشا بوده است.
به گزارش 24 آنلاین، اما چگونه می‌توان این میراث گرانبها را در عصر پرشتاب کنونی و در مواجهه با چالش‌های مدرن بازخوانی کرد؟ به مناسبت فرارسیدن یکم اردیبهشت، روز بزرگداشت سعدی و روز ملی زبان و ادب فارسی به سراغ، عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز رفتیم تا به بررسی زوایای مختلف این موضوع به صورت تحلیلی و دقیق بپردازیم.
محمد مرادی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، به تشریح ابعاد گوناگون اندیشه، اخلاق و جایگاه جهانی این شاعر بلندآوازه پرداخت و گفت: با توجه به نقش بی‌بدیل ادبیات در تقویت همزیستی و تعاملات انسانی، ویژگی‌های ذاتی آثار سعدی بستری مناسب برای ایجاد اشتراک نظر و همدلی در میان مخاطبان هستند.
وی با تاکید بر فرا زمانی بودن بسیاری از مفاهیم و عواطف موجود در آثار سعدی، افزود: بهتر است، با توجه به تحولات عصر دیجیتال و هنرهای رایانه‌ای، آثار این شاعر گرانقدر به اشکال نوین و ترکیبی ارائه شود.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: تبدیل برخی از اشعار سعدی به آثار چندرسانه‌ای با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، بازی‌های رایانه‌ای، سینما، انیمیشن و گرافیک می‌تواند در فضای مجازی و عصر حاضر، دامنه مخاطبان و تاثیرگذاری این آثار را به ویژه در حوزه‌های فرامرزی گسترش دهد.
مرادی افزود: ممکن است یک تصویر دیجیتالی که از یک بیت سعدی خلق می‌شود، فارغ از درک معنای آن برای مخاطب، برای حتی مخاطبان دیگر زبان‌ها، نیز جذابیت‌هایی داشته باشد و موجب همسویی‌های بیشتری شود.
ساحت‌های اخلاقی آثار سعدی
وی در ادامه به دو ساحت اخلاقی موجود در آثار سعدی، یعنی ساحت الهی و ساحت انسانی، اشاره کرد و یادآور شد: در مواجهه با انسان جامعه مدرن، جنبه‌های انسانی و فردی اخلاقیات سعدی برجسته‌تر است.
عضو هئیت علمی دانشگاه شیراز تصریح کرد: استفاده اخلاقی از آثار سعدی برای حل چالش‌های اخلاقی و اجتماعی امروز کمی دشوار است، زیرا بسیاری از توصیه‌های اخلاقی سعدی برای انسان عصر گذشته که باورهای الهی بیشتری داشت، جذاب بود. این در حالی است که انسان مدرن بیشتر به منافع و جنبه‌های انسانی توجه می‌کند.
مرادی تصریح کرد: آن دسته از آموزه‌های اخلاقی سعدی که به تفکر جمعی و اصول جهان‌شمول مانند راستگویی، نوع‌دوستی و پرهیز از خودخواهی بازمی‌گردد، همچنان می‌تواند راهگشا باشد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به بیت مشهور سعدی «به اندازه بود باید نمود، خجلت نبرد آنکه ننمود و بود» اشاره کرد و گفت: بیت سعدی توصیه می‌کند که افراد باید به اندازه‌ی آنچه که هستند، خود را نشان دهند و از تظاهر بیش از حد بپرهیزند.
مرادی تصریح کرد: ممکن است این بیت از یک زاویه با برخی از تعالیم اخلاقی جهان مدرن سازگار نباشد، زیرا مغایر برخی از اصول رسانه و تبلیغات است اما در مقابل، تواضع و نوع‌دوستی که در آثار سعدی موج می‌زند، برای بسیاری از مردم روزگار ما قابل درک و پذیرش است.
این مدرس دانشگاه به بیت «بنی آدم اعضای یک پیکرند» اشاره کرد و آن را مؤید اصول اخلاقی و فکری معاصر و حتی قوانین حقوقی بین‌المللی دانست.
مرادی در ادامه به گستره فراتر از مرزهای ایران در زمان حیات سعدی اشاره کرد و به نقل از خود سعدی گفت: هفت کشور نمی‌کنند امروز بی مقالات سعدی انجمنی. اگرچه این بیت می‌تواند جنبه مفاخره شاعرانه داشته باشد، اما حکایات موجود در گلستان و دیگر آثار سعدی، به ویژه اشارات به سفرهای او، نشان می‌دهد که شهرت شعرش در زمان حیاتش از مرزهای زبان فارسی فراتر رفته بود.
وی به سفرنامه ابن بطوطه اشاره و اظهار کرد: در این سفرنامه آمده است، سیاحان و ملاحان چینی در قرن هشتم هجری، ضرب آهنگ پاروهای خود را با اشعار سعدی تنظیم می‌کردند.
مرادی افزود: این فراگیری در تحولات ادبی هندوستان، عثمانی و بخش‌هایی از جنوب و شرق اروپا نیز دیده می‌شود و نسخه‌های موجود از گلستان سعدی در موزه‌های معتبر جهان گواه این مدعاست.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز یادآور شد: گلستان سعدی به عنوان یکی از آثار تعلیمی در دربار پادشاهان عثمانی و گورکانیان هند مورد توجه بوده و بسیاری از بزرگان بر اساس تعالیم او پرورش یافتند.
مرادی همچنین به تاثیرگذاری آثار اجتماعی سعدی در آستانه انقلاب کبیر فرانسه اشاره کرد و نامگذاری فرزند کارنوی بزرگ به نام سعدی را نشانه‌ای از این توجه دانست.
کارکرد زبان فارسی در اشعار سعدی
وی در بخش دیگری از سخنان خود به کارکرد خاص زبان فارسی در آثار سعدی اشاره کرد و گفت: ویژگی‌هایی چون شفافیت زبان، احترام به عواطف انسانی، استفاده از زبان برای انتقاد و توجه به اعتدال در آموزش و گفت‌وگو را از جمله عوامل تسهیل‌کننده ارتباط در آثار او هستند.
این مدرس دانشگاه بیان کرد: بسیاری از نویسندگان موفق معاصر نیز ناخودآگاه از مهارت‌های ارتباطی سعدی در آثار خود بهره می‌برند. سعدی در هنگام گفت‌وگو و برقراری ارتباط، حد میانه را در نظر می‌گیرد و با مخاطب همدلی می‌کند تا از سوءتفاهم و تعارض جلوگیری شود.
مرادی در پایان سخنان خود با تاکید بر این نکته که سعدی در عصری متفاوت با بحران‌های خاص خود زیسته است، گفت: ما نباید انتظار داشته باشیم که سعدی درباره همه مسائل روزگار ما پاسخگو باشد. اما در آموزه‌های فرازمانی او، نگاهی به جهان و طبیعت وجود دارد که به نظر می‌رسد می‌تواند رهایی‌بخش انسان معاصر از بسیاری از چالش‌های حتی اقلیمی و طبیعی باشد.
