حضور ایران در بینال ونیز با آدم‌های جشنواره فجر چگونه است؟
شیر طلایی بینال هنر ونیز ۱۲۹ ساله شده است و ایران قرار است برای نهمین بار در این نمایشگاه بزرگ و رویداد بین‌المللی مهم شرکت کند. ایران در سال‌های گذشته حضور در نزدیکی قله این رویداد را تجربه کرده است؛ در دوره پنجاه و هشتم که با تعریف و تمجید بسیار روبه‌رو شد و البته به فاصله یک دوره (پنجاه و نهم) که اصلا در این دوسالانه حضور پیدا نکرد؛ با این وجود شور و اشتیاق متولیان برای حضور در این دوسالانه این انتظار را هم ایجاد می‌کند تا در دوره پیش‌رو بار دیگر شاهد نزدیکی به قله بینال ونیز یا شاید ایستادن بر قله آن باشیم.
به گزارش 24 آنلاین، در روزهای قبل، پاویون ایران به طور رسمی برای شصتمین بینالِ هنر ونیز، اعلام حضور کرد. محمدخراسانی‌زاده ـ مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران ـ در این رابطه نوشته بود: «پاویون رسمی ایران با عنوان «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند» با آثاری از هنرمندان تراز اول کشورمان، آقایان عبدالحمید قدیریان، غلامعلی طاهری، کاظم چلیپا، مرتضی اسدی و مصطفی گودرزی در دوسالانه هنر ونیز ۲۰۲۴ حضور می‌یابد. هنرمندان دیگری در حوزه آینه‌کاری، واقعیت مجازی و هنر چیدمان به ارائه بهتر آثار کمک می‌کنند.»
دوسالانه هنر ونیز که دارای دو بخش رقابتی و نمایشگاهی است، در واقع نمایشگاهی بزرگ، رویدادی بین‌المللی و بسیار مهم است که هر دو سال یک بار در شهر ونیز ایتالیا برگزار می‌شود؛ این دوسالانه سال ۱۸۹۵، یعنی حدود ۱۲۹ سال قبل راه‌اندازی شد تا دستاوردهای هنری کشورهای دنیا را ارائه کند.
حال با گذشت بیش از یک قرن از برگزاری این رویداد اما تعداد دفعات حضور ایران در این دوسالانه انگشت‌شمار است. ایران و هنرمندان ایرانی دو دوره از این بینال را پیش از انقلاب اسلامی ایران و شش دوره را پس از انقلاب اسلامی پشت سر گذاشتند.
اولین حضور ایران در بینال ونیز به دهه ۶۰ میلادی باز می‌گردد؛ سال ۱۹۵۶ آثار هنرمندان ایرانی بر دیواری ۱۲ متری نقش بست اما سال ۱۹۶۶ ایران برای آخرین بار پیش از انقلاب اسلامی در بینال ونیز حضور داشت؛ البته پس از آن بعضی هنرمندان ایرانی به صورت انفرادی در بینال ونیز حضور پیدا کردند؛ از جمله کامران دیبا، بهجت صدر و سهراب سپهری و ... .
حضور دوباره ایران در بینال ونیز سال ۲۰۰۳ بود که پاویون رسمی ایران با سه هنرمند از جمله بهروز دارش، حسین خسروجردی و حسین نادعلیان بار دیگر بینال ونیز شکل گرفت.
پس از آن در دوسالانه در سال ۲۰۰۵ آثاری از بیتا فیاضی آزاد و ماندانا مقدم، در دوسالانه سال ۲۰۰۹ ایرج اسکندری، صداقت جباری و حمیدرضا آویشی و در سال ۲۰۱۱ آثاری از محمدمهدی و منیر قان بیگی، محسن راستانی و مرتضا دره‌باغی ارائه شده بود.
در هر کدام از دفعات حضور ایران و هنرمندان ایرانی در این دوسالانه، مباحث گوناگونی مطرح شده است. گاه شیوه حضور ایران در این نمایشگاه و رویداد بین‌المللی مهم تحسین شده و گاه نیز انتقاداتی به آن وارد بوده است؛ به عنوان مثال در پنجاه و ششمین بینال ونیز غرفه ایران آثاری از حدود ۴۰ هنرمند را به نمایش گذاشته بود اما نکته قابل توجه این بود که در کنار هنرمندان ایرانی، آثار هنرمندان دیگری از کشورهای پاکستان، افغانستان، آذربایجان، عراق و ... نیز به نمایش گذاشته شد. این در حالی است که این دوسالانه با هدف ارائه تازه‌ترین دستاوردهای هنری هر کشور تاسیس شده است و با گذر زمان شاکله آن به شکلی درآمده است که هر کشور با چیدمان غرفه‌ای خاص و مختص به خود، دستاوردهای هنری کشور خود را عرضه کند. برخی از این دوره به دوره‌ای پرحاشیه برای ایران در بینال ونیز یاد کردند.
در دوره پنجاه و هفتم این دوسالانه که سال ۹۶ برگزار شد، غرفه ایران به نمایش آثار بیژن بصیری از هنرمندان شناخته شده در عرصه بین‌المللی اختصاص پیدا کرد که آن زمان موضوع سکونتش در ایتالیا و دوری او از فضای هنری ایران انتقادهایی را در پی داشت.
پاویون ایران در پنجاه و هشتمین دوسالانه ونیز هم با نمایش آثار سه هنرمند از جمله رضا لواسانی، علی میرعظیمی و سمیرا علیخان‌زاده اجرایی شد. در این دوره تصویری از گذشته، حال و آینده ایران به نمایش گذاشته شده بود؛ به طوری که ایران توجه هیات ژوریِ این رویداد بین‌المللی و برخی از رسانه‌های خارجی را به خود جلب کرد. به‌عنوان نمونه وب‌سایت «Art Newspaper» درباره غرفه ایران نوشته بود: «در پاویون ایران میزهای بزرگی که در طول اتاق قرار گرفته و روی آنها را گل، میوه، شمعدان و … می‌پوشاند، قرار دارند و یک لوستر غول‌پیکر بالای آنها به چشم می‌خورد.
این چیدمان به وسیله کاغذهای خاکستری پاپیه ماشه توسط طراح ایرانی رضا لواسانی، شکل گرفته و تعمقی بر روی چرخه زندگی است. کمی آن سوتر صندلی خالی پیرمردی دیده می‌شود که نشان‌دهنده غیبت و مرگ است...
موفقیت در پنجاه‌وهشتمین دوره از بینال هنر ونیز به اندازه‌ای بود که در گزارش ماهنامه هنری «آرت نیوزپیپر» نام پاویون ایران میان جذاب‌ترین‌های این نمایشگاه بزرگ هنری قرار گرفته بود و تا مدت‌ها از پاویون ایران بین ۹۰ کشور شرکت‌کننده به عنوان یکی از جذاب‌ترین غرفه‌ها یاد می‌شد. تا حدی که بسیاری ایران را شایسته دریافت شیر طلای برترین غرفه این دوره می‌دانستند.
حاشیه حضور نداشتن ایران، به صورت رسمی در پنجاه و نهمین دوسالانه ونیز نیز قابل توجه بود؛ اگرچه که گفته شد آثار چند هنرمند ایرانی از جمله مسعود اخوان جم، فیروز فرمانفرمائیان و بیتا رضوی از سوی نهادها و کشورهای مختلف در این رویداد به نمایش درآمد که متفاوت از پاویون رسمی جمهوری اسلامی ایران بود. برگزاری این نمایشگاه برای سال ۲۰۲۱ برنامه‌ریزی شده بود که به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا به تعویق افتاد.
حال چند روز از اعلام رسمی حضور ایران در بینال ونیز گذشته است؛ موضوعی که اگرچه در مراسم اختتامیه جشنواره تجسمی فجر نیز به آن اشاره شده بود اما در روزهای اخیر به صورت رسمی از سوی متولیان امر اعلام شد؛ در همین رابطه محمد خراسانی‌زاده ـ مدیرکل هنرهای تجسمی و رییس پاویون جمهوری اسلامی ایران ـ با قطعیت گفته بود «نمی‌شود رویدادی در این سطح برگزار شود و ایران نباشد.» ایران نهمین دوره حضور خود را در این دوسالانه در شرایطی پشت سر خواهد گذاشت که انتظار می‌رود نتایجی درخشان به دست آورد؛ چراکه پیش از این نیز اثبات شده، ایران زمینه درخشیدن در عرصه هنرهای تجسمی را میان جامعه بین‌المللی داراست و اگر اینچنین نشود، حتما در برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته کم و کاستی وجود داشته است.
بینال ونیز ۲۰۲۴ به کیوریتوری آدریانو پدروسا برگزار خواهد شد؛ پدروسا مدیر موزه هنر سائوپائولو آسیس شاتوبریاند (MASP) است.
ایران، در دوره پیش‌رو برای عنوان پاویون خود در شصتمین دوسالانه هنر ونیز، مصرع شعر معروف سعدی را در نظر گرفته است؛ «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند» نمایشگاهی که در کنار سایر پاویون‌های این رویداد از اول اردیبهشت افتتاح خواهد شد و تا اوایل آذرماه ١۴٠٣ برپا خواهد بود. پاویون ایران در بینال ونیز فضایی کمتر از ٢٠٠ متر مربع را به خود اختصاص خواهد داد و آثارش را به نمایش خواهد گذاشت. این نمایشگاه قرار است با آثاری از کاظم چلیپا، مصطفی گودرزی، غلامعلی طاهری، عبدالحمید قدیریان و مرتضی اسدی برگزار شود؛ هنرمندانی که به نظر می‌رسد برپا کنندگان پاویون بر درخشش آنان در بینال ونیز حساب می‌کنند.
البته الگویی تکرارشونده از جشنواره تجسمی فجر، در بینال ونیز دیده می‌شود که ریاست آن را، محمد خراسانی‌زاده رییس شورای سیاست گذاری جشنواره برعهده دارد و دبیر ارشد پاویون نیز امیر عبدالحسینی، دبیر کل جشنواره تجسمی فجر است.
همچنین شعیب حسینی مقدم که در شانزدهمین جشنواره تجسمی فجر، دبیر بخش ویژه قله‌های جشنواره بود، حال دبیر هنری است و جعفر واحدی که دبیر اجرایی پاویون است، دبیر اجرایی شانزدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر بود.
البته گفته شده که انتخاب این نمایشگاه، برای ارائه آن در پاویون جمهوری اسلامی ایران، که هزینه کل مدت حضور آن هم حدودا هم ۲۰۰ هزار یورو برآورد شده در کنار دیگر طرح‌های ارائه شده مورد بررسی قرار گرفته و در پایان از میان طرح‌های موجود انتخاب شده است.
بر اساس آنچه که امیر عبدالحسینی ـ دبیر ارشد پاویون ـ گفته است عنوان این نمایشگاه «والایی» است و این عنوان بر اساس استیتمنت نمایشگاه در نظر گرفته شده است. آثار همه یک اندازه، یک فرم و بر اساس موضوع واحد کودکان غزه است که همه با سروده‌های محمود درویش نام‌گذاری شدند. «با توجه به ارایه هنر معاصر جنبه‌های نور، صوت و ... نیز به نمایشگاه اضافه شده و ارایه جذاب و جریان‌سازتری را خواهیم داشت. یکی از آثار شانزدهمین جشنواره تجسمی فجر با موضوع آینه‌های نور نیز دعوت شد که با محوریت یکی از آثار نمایشگاه در معرض دید قرار داده می‌شود.»
البته خبرنگاران حاضر در نشست خبری این رویداد، به این موضوع پرداختند که آیا بهتر نبود در بینال موضوعی مرتبط با هنر معاصر ایران به نمایش گذاشته شود؟ و حتی این موضوع مطرح شد که با توجه به حضور تعداد قابل توجهی از هنرمندان مدافع فلسطین، شاید بهتر بود که حرکتی جمعی از سوی هنرمندان سراسر جهان در این رابطه صورت می‌گرفت و پاویون ایران ارائه دیگری را برمی‌گزید که در پاسخ گفته شد، این نمایشگاه از میان گزینه‌های موجود انتخاب شده است و در واقع بهترین گزینه برای ارائه در پاویون ایران در رویداد بینال ونیز بوده است؛ رویدادی که از آن به عنوان مهمترین رویداد عرصه تجسمی دنیا یاد می‌شود.
با این حال نگاهِ مصمم برگزارکنندگان این بینال، به تصمیم خود درباره این شیوه حضور که بر اساس برآوردها حدودا ۲۰۰ هزار یورو هزینه در پی خواهد داشت، انتظاری را ایجاد می‌کند؛ اینکه نتیجه درخشانی از این نمایشگاه ببینیم و در دوره پیش‌رو شاهد نزدیکی به قله بینال ونیز یا حتی شاهد ایستادن بر آن باشیم. حضوری که به گفته محمد خراسانی‌زاده بر مبنای ۴٠٠ هزار یورو شروع شد اما با کاهش نفرات به کمتر از ۲۰۰ هزار یورو رسید. او البته در این باره گفته بود حضور در بینال با خطرپذیری بسیار بالا پیش برده شده است؛ چرا که مبالغ مورد نیاز آن موجود نیست و حتی حوزه هنری انقلاب اسلامی ایران تامین هزینه حضور بعضی هنرمندان را پذیرفته است.