آمریکا مانع برگرداندن الواح هخامنشی است؟

به گزارش پایگاه خبری 24، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گفت‌وگو با ایسنا درباره بازگشت باقی‌مانده الواح هخامنشی به ایران با توجه به این‌که پیش‌تر از اعزام هیأتی از ایران به آمریکا در پاییز ۱۴۰۲ و استرداد الواح تا پایان امسال سخن گفته بود، اظهار کرد: آمریکایی‌ها همیشه برای این‌گونه اقدامات مانع ایجاد می‌کنند، همیشه. از همان ابتدا که الواح هخامنشی (برای رمزگشایی) به آمریکا فرستاده شد تا امروز، آمریکایی‌ها (برای استرداد) مانع ایجاد کرده‌اند، ‌ ولی با پیگیری‌های دیپلماتیک و اقدامات انجام‌شده، این الواح در  چند مرحله عودت داده شد، که آخرین محموله اخیرا وارد ایران شد و پرتعدادترین محمولۀ الواح هخامنشی استردادشده به شمار می‌آید.

ضرغامی این توضیح را اضافه کرد: البته به دلیل مشکلات تحریم در سال‌های اخیر، امکان حمل این محموله وجود نداشت و آقای رییس‌جمهور شجاعت به خرج دادند و با هواپیمای خودشان، که شاید باید برخی مسائل را رعایت می‌کردند، الواح را به ایران برگرداندند.

او تاکید کرد: اقدامات بعدی برای بازگشت باقی‌مانده الواح هخامنشی درحال انجام است و ان‌شاءالله همه الواح را به ایران برمی‌گردانیم.

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درباره ممانعت‌هایی که برای اعزام هیأت کارشناسی ایران به آمریکا شده است، درحالی‌که قبلا گفته بود آن‌ها در آبان‌ماه ۱۴۰۲ به آمریکا سفر خواهند کرد، گفت: این ممانعت‌ها همیشه بوده است، ولی تلاش ما، با توجه نشست‌های کارشناسی این است که تا آخر سال هیچ مانع فنی برای عودت آنها وجود نداشته باشد. تلاش‌هایمان را ادامه می‌دهیم.

ضرغامی در پاسخ به این پرسش که با توجه به مدت زمان باقی‌مانده تا پایان سال ۱۴۰۲، آیا ممکن است الواح هخامنشی امسال به ایران بازگردانده شود، اظهار کرد: تلاشمان این است که این کار حتما انجام شود و باید انجام شود.

الواح هخامنشی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تخت جمشید کشف شد. تعداد این الواح بیش از ۳۰ هزار قطعه اعلام شده بود، که در اندازه‌های مختلف و شکسته بود. این الواح در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه‌ مقوایی و چند پیت نفتی، که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام شد و در قرارداد و موافقت‌نامه طرفین نیز آمده بود که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد.»

رمزگشایی الواح طبق مستندات از سال ۱۹۳۷ آغاز می‌شود، اما با شروع جنگ جهانی دوم، کار تا سال ۱۹۴۵ میلادی متوقف می‌ماند و رمزگشایی و بازگشت کامل این الواح با تأخیر مواجه می‌شود. چند کارشناس روی لوح‌های گلی تخت جمشید کار می‌کردند؛ یک استاد بزرگ سومرشناسی به نام آرنولد پوبل (Poebel) و دو شاگرد او که یکی «جورج کامرون» و دیگری «ریچارد هلک» بودند، ابتدا لوح‌ها را که به خط میخی بودند، رمزگشایی کردند تا زبان آن‌ها مشخص شود. وقتی دریافتند که گل‌نبشته‌ها عیلامی هستند، روی آن‌ها کار کردند، اما چون در آن زمان، آگاهی‌ها از دوره‌ عیلامی هخامنشی فقط سنگ‌نوشته‌های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می‌رفت.

مطالعه‌ گل‌نوشته‌ها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره آغاز شد. در آن دوره، کامرون و هلک مطالعه‌ گل‌نوشته‌ها را آغاز کردند که گل‌نبشته‌های خزانه‌ تخت جمشید نیز به دانشگاه رسیدند. کامرون پس از این‌که ۱۵۰ گل‌نوشته را خواند، توجه خود را به خواندن گل‌نوشته‌های خزانه‌ تخت جمشید معطوف کرد و سرانجام کتاب آن در سال ۱۹۴۸ میلادی چاپ شد. در این مسیر، عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی که از آخرین مترجمان بازمانده خط میخی عیلامی در ایران است، نیز در مطالعه و خوانش این گل‌نبشته‌ها نقش داشت.

طبق اعلام مؤسسه شرق‌شناسی، مقرر شده بود آن مؤسسه دو بار در سال از خزانه‌داری آمریکا، صدور مجوز انتقال الواح به ایران را تقاضا کند تا بتواند سالانه ۵۰۰۰ لوح را مسترد کند، رویه‌ای که در مقاطعی به درستی طی نشده و روند بازگشت این الواح را طولانی کرده است.

تا کنون پنج محموله از این گل‌نبشته‌ها در سال‌های ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه)، ۱۳۳۰ (۳۷هزار قطعه)، ۱۳۸۳ (۳۰۰ قطعه)، ۱۳۹۸ (۱۷۸۳ قطعه) و ۱۴۰۲ (۳۵۰۶ قطعه) به ایران بازگردانده شده است. گفته شده است هنوز بیش از ۱۰ هزار قطعه گل‌نبشته در موسسه شرق‌شناسی شیکاگو وجود دارد.  

قرار بود آخرین محموله پس از مطالعه و بررسی، در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شود، ‌که هنوز زمان دقیق رونمایی از این الواح مشخص نشده است.

عبدالمجید ارفعی ـ پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی عیلامی و اکدی ـ که در رمزگشایی بخشی از این الواح نقش داشته است، به تازگی در کارگاه گل‌نبشته‌های باروی تخت جمشید که به دنبال بازگشت ۳۵۰۶ قطعه لوح هخامنشی در اواخر تابستان ۱۴۰۲ به ایران، مشترک با موسسه شرق‌شناسی شیکاگو، موزه ملی و پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد، با طرح این پرسش که چرا با وجود مجوز خزانه‌داری آمریکا برای بازگشت تمام الواح هخامنشی به ایران، ‌هنوز بخشی از آن‌ها در اختیار موسسه شرق‌شناسی شیکاگو مانده است، گفته بود: این موسسه برخلاف توافق و تعهدی که داشت، مستندات و مطالعات الواح هخامنشی را کامل در اختیار ایران قرار نداده است.

مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی نیز چندی پیش از پیگیری حقوقی ۲۰ پرونده استراد آثار تاریخی ایران خبر داده و گفته بود: بازگرداندن باقی‌ماندۀ الواح هخامنشی یکی از این پرونده‌ها به شمار می‌آید.