دروغ۱۳؛ گسترش یک کار ناپسند به بهانه سرگرمی
چند سالی می‌شود که وقتی صبح روز سیزدهم فروردین (اول آوریل) از خواب بیدار می‌شویم اخبار عجیب و غریبی می‌شنویم که تا چند ساعت محل بحث و اظهار نظر می‌شوند، اما نهایتا در پایان روز مشخص می‌شود به بهانه «دروغ ۱۳» با خبری جعلی سرگرم شده بودیم!
به گزارش 24 آنلاین، کج شدن برج میلاد، همکاری دو سینماگر مطرح ایرانی و خارجی، اعلام خبر مرگ یک فرد مشهور و... از جمله شایعاتی هستند که طی سالیان اخیر، در قالب دروغ ۱۳ مطرح و بازار تحلیل و بررسی و حتی نوشتن یادداشت پیرامون آنها داغ شده است. اما منشاء این رسم از کجاست؟
دروغ ۱۳، به عنوان یک رسم وارداتی و بیگانه، این روزها به بخشی از فرهنگ ایرانی هم تبدیل شده است و برخی افراد خود را مقید به اجرای آن می‌دانند. در واقع این رسمِ ایرانیزه شده، ناشی از همزمانی روز اول آوریل (تقویم میلادی) با سیزدهم فروردین (تقویم خورشیدی) است.
هرچند درباره تاریخچه دقیق این رسم در کشورهای خارجی هم اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما یکی از معروف‌ترین روایات درباره شکل‌گیری این رسم را به اقدام پادشاه فرانسه «شارل نهم» نسبت می‌دهند. او در سال ۱۵۶۴ و هنگام اصلاح تقویم گریگوری، جشن‌های سال نو را از اول ماه آوریل، به اول ماه ژانویه منتقل کرد، اما بعد از این تغییر، مخالفان همچنان مصرّانه در روز اول آوریل عید را جشن می‌گرفتند و موافقان، آنها دست انداخته و «احمق‌های آوریل» می‌نامیدند.
نحوه اجرای این رسم در کشورهای خارجی به این صورت است که افراد از صبح دروغ‌هایی می‌گویند و در پایان روز، دروغشان را فاش می‌کنند. در رسمِ اصلی، شخصی که بعدازظهر دروغی بگوید «احمق آوریل» لقب می‌گیرد، اما در نوع بومی آن در کشور ما، گاهی حتی برخی افراد از یک روز جلوتر شروع به دروغگویی می‌کنند تا دروغشان باورپذیرتر به نظر برسد و در نهایت با فاش شدن آن در پایان روزِ سیزدهم فروردین بتوانند از دروغِ باورپذیر خود لذت بیشتری ببرند!
البته یک اصل کلی نباید فراموش شود. دروغ اول آوریل نباید آسیب‌زننده باشد و بیشتر باید جنبه سرگرمی و حتی شادی‌بخشی داشته باشد؛ به عنوان مثال خبرِ دروغِ آتش‌بس در یک جنگ یا خبر دروغِ پایان یک اتفاق تلخ، باوجود اینکه شایعه هستند، اما دست‌کم می‌توانند تا چند ساعت باعث شادی، بخشی از یک جامعه شوند. هرچند شاید حتی این امیدِ دروغین، در بلندمدت آثار نامناسبی بر روان افرادِ درگیر با آن واقعه تلخ داشته باشد.
با توجه به اینکه حتی در منابع معاصر، اثری از وجود چنین رسمی در میان ایرانیان نیست، به نظر می‌رسد عمر دروغ ۱۳ در ایران کمتر از ۸۰ سال باشد. البته به نظر می‌رسد در چند سال گذشته با افزایش استفاده از فضای مجازی، این رسم رونق بیشتری گرفته است.
در واقع حتی اگر نتوان در طول تمام سیزدهم فروردین‌های ۱۰ سال گذشته، یک دروغ ۱۳ فراگیر پیدا کرد (مانند خبر دروغ کج شدن برج میلاد) اما احتمالا هر یک از ما حداقل در میان دوستان و آشنایان خود، یک نفر را پیدا می‌کنیم که در این روز، خبر دروغین ازدواج، بچه‌دار شدن، مهاجرت و... خود را از پلتفرمی مانند اینستاگرام منتشر کرده باشد و بعد از چند ساعت، پرده از دروغ خود بردارد.
هرچند نیت اولیه از شکل‌گیری چنین رسمی در خارج از کشور و حتی پذیرش آن در میان ایرانیان برای ایجاد یک سرگرمی متفاوت بوده است، اما این روزها می‌توان با طرح سوالاتی مانند اینکه آیا دروغگویی می‌تواند بهانه خوبی برای سرگرم شدن باشد؟ آیا ممکن نیست حسِ قدرت ناشی از فاش نشدن یک دورغ تا زمانی که خود شخص واقعیت را برملا کند، افراد را به سمت دروغگویی با بهانه سرگرمی سوق دهد؟ آیا حتی دروغ‌های ساده نمی‌توانند به اشخاصی که آن را می‌شنوند، آسیب بزند؟ آیا به رسمیت شناختن دروغگویی حتی برای یک روز، نمی‌تواند به پایه‌های اعتماد متقابل بین افراد آسیب وارد کند؟ و... این رسم وارداتی را با نگاهی دیگر بررسی کرد.