نوروز، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین جشن‌های جهان، در فرهنگ تاجیکستان ریشه‌ای عمیق دارد که به دوران پیش از اسلام و تمدن‌های آریایی بازمی‌گردد. تاجیک‌ها به‌عنوان وارثان فرهنگ ایرانی، این جشن را با آیین‌ها و باورهای خاص خود گرامی می‌دارند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که نوروز در تاجیکستان با آیین‌های زرتشتی ارتباطی نزدیک داشته و همواره به‌عنوان نمادی از پیوند انسان با طبیعت و شروع زندگی نو گرامی داشته می‌شده است. سنگ‌نوشته‌ها و آثار باستانی باقی‌مانده از دوران هخامنشیان و ساسانیان نشان می‌دهند که تاجیک‌ها این آیین را به شکلی ویژه و متناسب با اقلیم و جغرافیای خاص خود برگزار می‌کرده‌اند.

پس از ورود اسلام به منطقه، نوروز نه‌تنها از بین نرفت، بلکه با ارزش‌های اسلامی نیز تلفیق شد و به شکلی ماندگار ادامه یافت. شاعران و اندیشمندان بزرگی مانند رودکی، که از مفاخر تاجیکستان به شمار می‌رود، در اشعار خود از نوروز به‌عنوان نماد امید، صلح و شکوفایی یاد کرده‌اند. نوروز در تاجیکستان تنها یک جشن نیست؛ بلکه فرصتی برای بازخوانی هویت تاریخی و فرهنگی این ملت است. این جشن با تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی، نه‌تنها یک آیین سنتی، بلکه ستون مستحکم هویت ملی تاجیک‌هاست. امروز، بازخوانی ریشه‌های تاریخی نوروز برای ایرانیان نیز می‌تواند یادآور پیوندهای مشترک فرهنگی میان دو ملت هم‌ریشه باشد و درک عمیق‌تری از این میراث کهن را ایجاد کند.

مراسم ویژه نوروز در تاجیکستان

تاجیکستان جشن نوروز را خاص برگزار می کند، افراد زیادی هستند که برای دیدن این مراسم با تور تاجیکستان سفر می کنند. یکی از برجسته‌ترین این مراسم، برپایی «هفت‌سین تاجیکی» یا مشابه آن است که در آن خوراکی‌ها و نمادهایی با معانی عمیق مانند گندم سبز (نماد زندگی و باروری)، شیرینی‌های محلی، تخم‌مرغ‌های رنگی و شمع قرار می‌گیرند.

این نمادها، نشان‌دهنده آرزوی سلامتی، برکت و روشنایی برای سال جدید هستند. یکی دیگر از سنت‌های برجسته، مراسم «گل‌گردانی» است که در آن کودکان و نوجوانان با شاخه‌های شکوفه در کوچه‌ها و محله‌ها می‌چرخند و با سرودخوانی، آغاز بهار را به همسایگان بشارت می‌دهند. این سنت، نه تنها ارتباط عمیق مردم با طبیعت را نشان می‌دهد، بلکه روحیه شادی و همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کند.

یکی از دیگر آیین‌های ویژه، مسابقات سنتی و ورزش‌های بومی است که در نوروز تاجیکستان جایگاه خاصی دارد. بزکشی، که یکی از قدیمی‌ترین ورزش‌های منطقه است، به‌طور ویژه در روزهای نوروز برگزار می‌شود. این مسابقه، علاوه بر هیجان و جذابیت، فرصتی برای گردهمایی روستاییان و عشایر و تقویت تور تاجیکستان است.

همچنین، نمایش‌های خیابانی، که شامل موسیقی، رقص‌های سنتی و داستان‌سرایی‌های حماسی است، از دیگر مراسمی است که در میدان‌ها و خیابان‌ها برگزار می‌شود. در این روزها، تاجیک‌ها لباس‌های محلی رنگارنگ خود را می‌پوشند و با برپایی جشن‌های عمومی، پیام نوروز یعنی شادی و همبستگی را به بهترین شکل به نمایش می‌گذارند. برای ایرانیان، آشنایی با این مراسم می‌تواند پلی فرهنگی باشد تا مشترکات و تفاوت‌های آیین نوروزی در دو کشور را بهتر درک کنند و از آن الهام بگیرند.

آیین‌های مشترک و تفاوت‌های نوروز تاجیکستان با ایران

نوروز، به‌عنوان میراث مشترک ایران و تاجیکستان، سرشار از آیین‌های مشابهی است که ریشه در فرهنگ کهن آریایی دارند. یکی از برجسته‌ترین این آیین‌ها، برپایی سفره نوروزی است که در هر دو کشور به‌عنوان نماد آغاز سال نو برگزار می‌شود.

در ایران، سفره هفت‌سین با عناصری مانند سبزه، سیب، سکه و سنبل تزئین می‌شود، در حالی که تاجیک‌ها اغلب هفت‌میوه (ترکیبی از میوه‌های خشک و تازه) را آماده می‌کنند. هر دو آیین، هدفی مشترک دارند: استقبال از برکت، سلامتی و شادی در سال جدید. خانه‌تکانی نیز در هر دو کشور بخشی از آمادگی برای نوروز است که نمادی از پاکی و شروع تازه به شمار می‌آید.

اما تفاوت‌های نوروز در این دو فرهنگ نیز جذابیت خاص خود را دارد. در تاجیکستان، ورزش‌های بومی مانند بزکشی و مسابقات کشتی محلی جایگاه ویژه‌ای دارند و اغلب به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر جشن‌های نوروزی برگزار می‌شوند، در حالی که در ایران چنین آیین‌هایی معمول نیست. از سوی دیگر، تاجیک‌ها معمولاً آیین گل‌گردانی را اجرا می‌کنند، که در آن کودکان و جوانان با سرودخوانی به خانه‌های همسایگان می‌روند و پیام بهار را منتقل می‌کنند. این سنت، که ارتباط عمیق‌تری با طبیعت دارد، در ایران مشاهده نمی‌شود. آشنایی با این شباهت‌ها و تفاوت‌ها برای مخاطبان ایرانی می‌تواند دیدگاه تازه‌ای نسبت به نوروز به‌عنوان یک آیین فرافرهنگی ایجاد کند و اهمیت تنوع در اجرای این جشن را برجسته سازد.